De laatste tijd houd ik me veel bezig met het vraagstuk wat waarheid is. Wat maakt dat we iets als waarheid zien? En bestaat er eigenlijk wel een waarheid?
Wetenschappelijke benadering
De wetenschappelijke benadering dekt voor mij namelijk de lading niet. Dat iets pas waarheid is wanneer het zintuigelijk of instrumenteel bewezen is. Er worden continu dingen die eerder bewezen waren later ontkracht. Iets wat we eerst als waarheid aannamen, wordt daarna gezien als ‘onwaarheid’, omdat we nieuwe informatie hebben vergaard. Vetten waren lang de grote boeman die je hart zouden doen falen. Nu is suiker de duivel.
Geen waarheid, maar tijdelijke percepties
Dat doet mij denken dat er alleen tijdelijke waarheden zijn. En een waarheid voelt alsof dat iets is wat voor iedereen zou moeten gelden. Maar een waarheid is ook heel erg afhankelijk van hoe een individu iets interpreteert. Jouw waarheid is dus jouw tijdelijke perceptie.
Jouw perceptie wordt gevormd door welke informatie jij tot op het heden hebt ontvangen. Zodra er nieuwe of aanvullende informatie ter beschikking komt, is het niet meer dan logisch dat je jouw perceptie wijzigt. Echter wordt het vaak als wispelturig of verwarrend ervaren wanneer iemand zijn perceptie wijzigt. Maar ga maar eens na: denk jij nog steeds dat de wereld plat is, of dat het een goed idee is om Baileys met cola te mengen? Nee. Percepties wijzigen en dat is alleen maar een teken van groei en aanpassingsvermogen.
Hoe maak je keuzes als er geen waarheid is?
Een constante waarheid bestaat dus niet. Dus waar kun je dan je keuzes op baseren?
Informatie
Bij het maken van een keuze zijn we geneigd ons als eerst te richten op hetgeen wat wij gewend zijn te zien als waarheid: de huidige bewezen toestand van een onderwerp. Dat is ook prima. Met het inzicht dat deze toestand wisselt is. En dat het niet realistisch is om te denken dat de informatie die jij selecteert alle informatie is die er over een onderwerp beschikbaar is.
Er zijn naar mijn inziens nog drie andere manieren om je keuzes op te baseren, en jouw perceptie te vormen: de perceptie van anderen, jouw intuïtie en jouw ervaringen.
Perceptie van anderen
Als we van elke keuze die we moeten maken alle informatie uit moeten zoeken houden we weinig tijd over om van de resultaten te genieten. Een slimme manier om veel tijd te besparen is te vertrouwen op de tijdelijk perceptie van een ander die jij respecteert.
Stel, je vindt het belangrijk om te stemmen, maar je hebt geen diepe interesse in politiek. Je zou ervoor kunnen kiezen om je alsnog in te lezen in alle partijprogramma’s, de debatten te kijken en je te verdiepen in alle lijsttrekkers en overige kandidaten. Als je daar zin in hebt, go your gang. Maar je kan er ook voor kiezen om je te verdiepen in de perceptie van iemand, of meerderen, in je omgeving om je keuze daarop te baseren. Omdat je weet dat diegene zich meer in dat onderwerp heeft verdiept, en weet dat jullie veel dezelfde normen en waarden hebben.
Jouw ervaringen
“Avocado’s zijn gezond”, wordt er veelal gezegd. Maar hoe vaker je zo’n ding eet, hoe frequenter jouw toiletbezoeken worden. Jouw ervaring is dus anders dan de informatie die er bekend is.
En jouw ervaringen zijn ook veranderlijk. Misschien ben je al jaren een festivalganger en vond je dit altijd heerlijk. Maar de laatste keer begon je je aan steeds meer dingen te ergeren. Waren er altijd al zo veel mensen? Hoe irritant dat je zo lang in de rij moet wachten als je naar de plee moet. En man, sinds wanneer is slapen op een luchtbed zo’n marteling?
Jouw intuïtie
Voor sommige keuzes is geen informatie beschikbaar. Is het verstandig als ik mijn baby nu naar bed breng, of zal ik nog een half uurtje wachten? Zal ik een jas kopen of besteed ik dat geld aan het nemen van een massage?
Maar ook voor keuzes waar wel informatie beschikbaar is speelt jouw intuïtie nog steeds een rol. Misschien kies jij ervoor om te stoppen met sporten omdat je merkt dat je lichaam beter reageert op minder intensieve activiteiten, ondanks dat er veel informatie beschikbaar is over de voordelen van sporten.
Misschien heb je een lijstje met voor- en nadelen gemaakt wanneer je een aanbod hebt gekregen voor twee verschillende banen. En ook al heeft de ene baan een langere lijst met voordelen, kies je toch voor de andere, omdat je hier een beter gevoel bij hebt.
Ik kan hier nog veel meer over schrijven, maar de korte variant: “we” (de meeste mensen in de Westerse samenleving) zien ons ratio als belangrijkste raadgever, terwijl deze in mijn optiek (<- mijn tijdelijke perceptie gevormd door de bovenstaande middelen) eigenlijk als ondersteuner van ons intuïtie zou moeten zijn. Door dingen te veel vanuit ratio te benaderen zal je verder af komen te staan van wat jij daadwerkelijk belangrijk vindt.
Hoe vorm je jouw perceptie?
Uiteindelijk vormt de combinatie deze vier middelen jouw perceptie: de informatie die jij op dat moment tot je hebt genomen, de perceptie van anderen die je respecteert, de ervaringen die je tot nu toe bij je draagt en jouw intuïtie. Waarbij jouw intuïtie je trouwste raadgever is, omdat deze het minst vatbaar is voor wijzigen. Maar krijg je nieuwe informatie tot je beschikking, wijzigt de perceptie van iemand waar jij je keuze op hebt gebaseerd of krijg je een nieuwe ervaring, geeft jouw dat de ruimte om jouw perceptie en de bijbehorende keuze te wijzigen.
Het mooie is dus ook dat iedereen een andere perceptie zal hebben. Omdat we per mens andere dingen belangrijk vinden. Waar je je als persoon in verdiept, welke informatie je tot je hebt genomen, welk middel je het belangrijkste vindt. Allemaal factoren die per persoon verschilt.
Onzekerheid door geen eigen percepties te kiezen
Twijfel je eraan of jouw tijdelijke perceptie juist is, kan je dat onzeker maken. Omdat je denkt dat een ander er wel meer over gelezen zal hebben of meer ervaringen over heeft opgedaan. Maar jouw huidige perceptie is net zo waar als de huidige perceptie van een ander. Want de ander heeft dezelfde (beperkte) middelen tot zijn beschikking als jij. Hij/zij heeft die alleen op een andere manier gevormd dan jij. Jouw zoektocht naar jouw percepties is wat jou maakt als persoon. En dat is ook wat jou interessant maakt als persoon.
Een ander heeft zich wellicht meer ingelezen over een onderwerp. Maar dat is slechts één van de middelen die je kunt inzetten. En wanneer jij je minder verdiept hebt in dat onderwerp, zie die ander dan op een aanvulling van jouw perceptie. Dat betekent niet dat je zijn/haar perceptie één op één moet overnemen (mag wel), maar zie het als een aanvulling op wat jouw perceptie vormt. Misschien heeft diegene zich erg verdiept in de bestaande data over dat onderwerp. Die data is geen waarheid, maar jouw interpretatie kun je meenemen in jouw perceptie. Die je vervolgens weer kunt delen met anderen, waar een ander dat weer toe kan voegen aan zijn perceptie.
Conclusie
Wat ik je wil meegeven met dit verhaal is dat ik hoop dat we een wat bescheidenere houding kunnen creëren tegenover wat waarheid is. Respecteer dat een ander, andere middelen heeft gebruikt om zijn perceptie te vormen en dat die net zo waar is, als die van jou. Net zozeer als dat dat die van jou net zo onwaar is als die van een ander.
Wees je ook bewust van de beperkingen van de middelen die je hebt gebruikt om jouw perceptie te vormen. Dat maakt wellicht dat je de perceptie van een ander niet meer ziet als een aanval op de jouwe, maar als een eventuele wijziging of aanvulling. Dan krijg je een heel ander gesprek.
